ยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทส่วนกลาง

4.ยาต้านชัก

(Antiepileptic Drugs)

การชัก คือ ความผิดปกติของการเคลื่อนไหว ความรู้สึก และความคิด เกิดเป็นช่วงๆ เนื่องจากคลื่นไฟฟ้าในสมองผิดปกติ

สาเหตุการชัก เช่น ทารกแรกเกิดจากการขาดออกซิเจน เด็ก และผู้ใหญ่ที่มีโรคทางประสาท

การแบ่งการชัก

การชักเฉพาะส่วน(partial or focal seizure)

- การชักเฉพาะส่วนแบบธรรมดา(simple partial seizure)

- การชักเฉพาะส่วนแบบซับซ้อน(complex partial seizure)

- การชักเฉพาะส่วนที่ตามด้วยการชักทั้งตัว(partial seizure with secondary generalized seizure)

การชักทั้งตัว(generalized seizure)

- การชักแบบเกร็งกระตุก(tonic-clonic seizure หรือ granmal seizure)

- การชักแบบเกร็ง(tonic seizure)

- การชักแบบกระตุก(clonic seizure)

- การชักแบบกระตุกของกล้ามเนื้อ(myoclonic seizure)

- การชักแบบ absence(absence หรือ petit mal seizure)ผู้ป่วยไม่รู้สึกตัวระยะสั้น

status epilepticus คือการชักต่อเนื่องโดยผู้ป่วยไม่รู้สึกตัวตลอดการชักเป็นเวลาอย่างน้อย 20-30 วินาที ถือเป็นภาวะฉุกเฉิน เพราะการชักต่อเนื่องเป็นเวลานานจะทำให้เซลล์ประสาทตายและอาจเสียชีวิตได้

ยายับยั้ง Na⁺ channels

“”Phenytoin (Dilantin®)””

เป็นยากันชักที่ใช้มานานและใช้มากที่สุดจนถึงปัจจุบัน

กลไกการออกฤทธิ์

ยับยังNa⁺ channels ใน neuron cell membrane ซึ่งการเปิดของ Na⁺channels มักทำให้เกิดลักษณะของ rapid discharge ในโรคลมชัก ดังนั้น Phenytoin มีผลป้องกันการเกิด post-tetanic potentiation และยับยั้ง Seizure spread ได้

เภสัชจลนศาสตร์

- มีทั้งรูปแบบยารับประทานและยาฉีด

- ชนิดรับประทานมีทั้งแบบ sodium และ acid ซึ่งมีการดูดซึมจากทางเดินอากหารที่แตกต่างกัน

- รูปแบบของ sodium จะถูกดูดซึมช้ากว่ารูปแบบ acid

- รูปแบบของ sodium มักทำในรูปแบบที่เป็น extented release ในขนาด 100 mg

- ในรูปแบบของยาเม็ดมักทำในรูปแบบของยาเม็ด

- การดูดซึมขึ้นกับการตั้งสูตรตำรับเป็นอย่างมาก

- ยาถูกเมทาบอไลซ์ที่ตับโดยเอนไซม์ P450

- ยามีฤทธิ์เป็นเอนไซม์ inducer ควรระวังการใช้ร่วมกับยาอื่นๆที่มีการทำลายที่ตับ เพราะจะทำให้ระดับยาตัวอื่นๆลดลงได้

- ค่าครึ่งชีวิต อยู่ในช่วง 12-36 ซม. ขึ้นกับระดับยาและการทำลายยาในแต่ละบุคคล

- steady state ของยาประมาณ 4-5 วัน

- ขนาดของยาที่ให้ผลการรักษาอยู่ระหว่าง 10-20 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร

อาการข้างเคียงของยา

- ระบบประสาทส่วนกลาง ถ้าผู้ป่วยมีระดับยาในเลือดสูงมากกว่าปกติจะทำให้เกิดอาการข้างเคียงต่อการทำงานของตา และ cerebellovestibular system

- ถ้าระดับยาในเลือดอยู่ในช่วง 20-30 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร จะเกิดอาการตากระตุก(nystagmus) เดินเซ(ataxia)

- ถ้าระดับยาในเลือดอยู่ในช่วง 30-40 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร มักพบ dysarthria,lethargyและ confusion

- ถ้าระดับยาในเลือดเกิน 40 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร มักพบ dysarthria, lethargy และ confusion

- ถ้ารับยาในเลือดเกิน 40 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร ผู้ป่วยอาจโคม่าในบางกรณีอาจทำให้ผู้ป่วยชักมากขึ้นได้

อาการข้างเคียงของยา

- Hypersensitivity อาจทำให้เกิดการแพ้ยาได้ เช่น ผื่นแพ้ ต่อมน้ำเหลืองโต ไข้ การทำงานของตับผิดปกติ การแพ้ยาที่พบมากที่สุด คือ ผื่น rash และอาจมีอาการแพ้ทางผิวหนังที่รุนแรง เช่น stevens-Johnson syndrome

- เหงือกหนา(gingival hyperplasia)

- หน้ามัน เป็นสิว

- ระบบเม็ดเลือด อาจเกิด megaloblastic anemia

- ความพิการในทารก(teratogenicity)

ปฏิกิริยาระหว่างยาของ Phenytonin กับยาอื่น

ต้องระวังการเกิดปฏิกิริยากับยาอื่นอย่างมาก เนื่องจากเป็นยาที่ดูดซึมได้ช้าจากทางเดินอาหาร มี protein binding สูง

- เป็นเอนไซม์ inducer

- มี therapeutic window แคบ ในช่วง 10-20 ไมโครกรัม/มิลลิลิตร เท่านั้น

ปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น

- ขั้นตอนการดูดซึมยา ยาลดกรดที่มีแคลเซียม แมกนีเซียมและอลูมิเนียมเป็นองค์ประกอบรวมทั้ง sucrafate จะมีผลลดการดูดซึม Phenytoin ได้

- ขั้นตอนของการกระจายยา เนื่องจากยา Phynytoin เป็นยาที่มี protein bidding สูง 90-95% ดังนั้น จึงอาจถูกไล่ที่ด้วยยาที่มี protein bidding สูงเช่นกัน เช่น warfarin, aspirin, valproic acid ทำให้ระดับ Phenutoin ในรูปอิสระสูงขึ้นจนอาจเกิดความเป็นพิษได้

“”Carbamazepine (Tegretol)””

กลไกและผล ทำให้ NA channels ปิดในระยะ inactivation state นานขึ้น ทำให้กดการเกิด depolarization ของเซลล์ประสาทในการส่งกระแสประสาท

ประโยชน์ในการรักษา

- อาการคลั่ง(mania) ในโรค bipolar

- โรคชัก(seizure disorder) เป็นยาเลือกอันดับ 1 ในการรักษาการชักเฉพาะส่วน

- ใช้ลดปวด neuropatic pain

ปฏิกิริยาระหว่างยา ยาเป็น substrate ของเอนไซม์ P450 ดังนั้นยาอื่นที่มีผลต่อเอนไซม์นี้จะทำให้แมแทบอลิซึมของยาเปลี่ยนแปลง(อาจเพิ่มหรือลด)

ผลข้างเคียง

- กดการทำงานของไขกระดูก

- พิษต่อตับ ทำให้เอนไซม์ในตับสูงขึ้น

- เพิ่มการเก็บน้ำมากขึ้น แต่ทำให้โซเดียมในเลือด

- ทำให้เห็นภาพซ้อน เดินโซเซ

- ผื่น

“”Topiramate (Topamax)””

กลไกและผล มีหลายกลไกดังนี้

- ยับยั้ง NA channel

- กระตุ้น GABA A receptor

- ปิดกั้น AMPA receptor ทำให้ลดการทำงานของ glutamate

- ยับยั้ง cabonic anhydrase ที่ไตทำให้มีการเสีย HCO3 ไปกับปัสสาวะ

ประโยชน์ในการรักษา

- การชักแบบเกร็งกระตุกทั้งตัว

- การชักแบบกล้ามเนื้อกระตุก

- การชักแบบ atonic

- การชักแบบ absence

- การชักเฉพาะที่

- โรคไมเกรนโดยใช้เป็นยาป้องกันการกำเริบซ้ำ

ผลข้างเคียง

- ตับอักเสบ ตับอ่อนอักเสบ ผมร่วง คลื่นไส้ อาเจียน เพิ่มความอยากอาหาร น้ำหนักตัวเพิ่ม

- เดินโซเซ

- พิษต่อทารกในครรภ์

ยาปิดกั้น Ca²⁺ Channel

“”Ethosuximide””

กลไกและผล ปิดกั้น T-type Ca2+channel ที่เซลล์ประสาทใน thalamus ทำให้ลดกระแสประสาทจาก thalamus สู่ cerebral cortex (ซึ่งเชื่อว่ามีมากขึ้นในการชักแบบ absence)

ประโยชน์ในการรักษา ใช้รักษาการชักแบบ Absence

ปฏิกิริยาระหว่างยา การแมแทบอลิซึมและการกำจัดยาจะลดลงถ้าใช้ร่วมกับ valproate

ผลข้างเคียง ปวดศีรษะ อ่อนล้า ปวดท้อง ผิวหนังมีผื่น

ยาเพิ่มระบบ GABA (GAB_Aergic mimetics)

“”Gabapentin(neurontin)””

กลไกและผล เพิ่มกระแสประสาท GABA โดยการหลั่ง GABA และยับยั้งการส่ง GABA กลับสู่ปลายประสาท

ประโยชน์ในการรักษา การชักเฉพาะส่วน และการชักเฉพาะส่วนที่ตามด้วยการชักทั้งตัว

ผลข้างเคียง เวียนศีรษะ เดินเซ ง่วงนอนมาก ปวดศีรษะ แต่ส่วนใหญ่ผู้ป่วยทนผลข้างเคียงได้ดี

ยากลุ่ม GABA_A angonist

ยากลุ่มนี้ได้แก่ Benzodiazepine และ Barbiturate ที่ใช้ในการรักษาอาการชัก เช่น Diazepam, Lorazepam, Chonazepam และ Phenobarbital

ลดการทำงานของ glutamate

ยากลุ่มนี้ได้แก่ Lamotrigine topiramate และ felbamate

“”Felbamate””

กลไกและผล ปิดกั้น NMDA receptor และกระตุ้น GABAA receptor

ประโยชน์ในการรักษา ใช้เป็นยาตัวเลือกอันดับ 3 สำหรับการชักที่รักษาด้วยตัวอื่นไม่ได้ผล เช่น การชักเฉพาะส่วน

ผลข้างเคียง พิษต่อตับ กดไขกระดูก อาจทำให้ไชกระดูกฝ่อ

อ้างอิง :

อาจารย์ นุชนาท ประมาคะเต ยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทส่วนกลาง

เอกสารประกอบการสอน รายวิชา เภสัชสำหรับการพยาบาล

คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยอีสเทิร์นเอเชีย

ยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทส่วนกลาง