1.ยานอนหลับและยาคลายกังวล
(Sedative-hyptonic
and anxioloytic druges)
>>Sedative drugs = ยาที่ทำให้ง่วง สลึมสะลือ
หรือมีการตอบสนองต่อสิ่งกระตุ้นภายนอกน้อยลง
>>Hyptonic = ยาที่ทำให้หลับ
>>Anxiolytic drugs = ยาคลายกังวล
>>ความกังวล (anxietiy) = การตอบสนองเพื่อปรับกระตุ้นที่เป็นอันตราย
ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางด้านอารมณ์
ยากลุ่ม
Benzodiasepine
เป็นยาคลายกังวลที่นิยมใช้มากที่สุด
มีความปลอดภัยและมีประสิทธิภาพดี จำแนกตามการใช้
-ยานอนหลับ(hyptonic) เช่น flurazepam, temazepam, trisopam
-ยาคลายกังวล(anxiolytics) เช่น diazepam(valium), lorazepam, alprazolam
-ยาต้านชัก(anticonvulsant) เช่น clonazepam(Rivotril)
-ยาสลบ(anesthetic
agent)
เช่น midazolam(Dorrmicum)
กลไกการออกฤทธิ์
Benzodiazepine จับกับ GABAA
receptors ที่ตำแหน่ง
α และϒ subnit => ทำให้ GABA จับกับ GABAA receptorsได้มากขึ้น => Cl- ไหลเข้าเซลล์ประสาทมากขึ้น เกิด
Hyperpolarization หรือลดการเกิด Depolarization
ผลทางเภสัชวิทยา
ลดความกังวลในขนาดยาที่ต่ำ ทำให้ง่วง(sedation)และทำให้หลับ(hyptonic) ทำให้เกิดการลืมแบบชั่วคราว
มีฤทธิ์ทำให้หยุดชัก
คลายกล้ามเนื้อลาย
เภสัชจลนศาสตร์ (Pharmacokinatic)
-
ยาละลายในไขมันดี
ดูดซึมเร็วโดยการกินและกระจายทั่วร่างกาย
-
ระยะเวลาการออกฤทธิ์ขึ้นกับ metabolism ที่ตับทำให้แบ่งยาออกเป็นแบบฤทธิ์สั้น ปานกลางและออกฤทธิ์นาน
-
ยาจับกับโปรตีนในพลาสมาได้ 90-99%
-
การได้ยาเป็นเวลานานไม่กระตุ้น P450
-
ยาถูกขับทางไต
-
ยาผ่านรกได้ ทำให้ทารกในครรภ์ได้รับยาและถูกขับออกทางน้ำนม
ประโยชน์ในการรักษา
-
ใช้รักษาโรคกังวล(anxiety disorder)
-
รักษาโรคนอนไม่หลับ(insomnia)
-
ใช้รักษาโรคกล้ามเนื้อหดเกร็ง(muscle spasm)
-
ใช้ทำให้ลืม(anterograde
amnesia)
-
ใช้รักษาโรคชัก(seizure
disorder)
-
ใช้รักษาอาการขาดเหล้า(alcohol withdrawal)ใช้ diazepam ป้องกันการชักเนื่องจากการขาดเหล้า
ผลข้างเคียง
-
มึนศีรษะ สับสน
-
ทำให้หลงลืม การรับรู้ ความจำแย่ลง
-
การตัดสินใจ ทักษะการสั่งงานแย่ลง
ไม่ควรขับยานพาหนะ
-
กดการหายใจและระบบหมุนเวียนเลือด
-
พิษต่อตับ ควรหลีกเลี่ยงในผู้ป่วยโรคตับ
-
การใช้เป็นเวลานานแล้วหยุดยาเร็วทำให้เกิดอาการถอยยา(withdrawal symptom)
-
การใช้เป็นเวลานานทำให้เกิดการดื้อยา
การพึ่งยา(dependence) โดยทั่วไปไม่ควรกินยานอนหลับติดต่อกัน
2-3 สัปดาห์
จะทำให้เกิดการพึ่งยาและถ้าหยุดยาเร็วอาจเกิดการขาดยา
เช่น สับสน กังวล กระสับกระส่าย เครียด กล้ามเนื้อกระตุก ปวดศีรษะ และชักได้
ปฏิกิริยาระหว่างยา
เป็นยาที่ค่อนข้างปลอดภัย พิษจากการกินยาเกินขนาดไม่ทำให้เสียชีวิต
ยกเว้นได้รับยากดประสาทร่วมกับตัวอื่น เช่น เหล้า
ยากลุ่ม
Barbiturates
ยากลุ่มนี้
เช่น amobarbital,
pentobarbital, Phenobarbital, Thiopental
กลไกและผล
จับกับ
GABAA receptors ทำให้ receptors มีความสามารถในการจับกับ GABA
และทำให้ Cl channels เปิดนานขึ้น
เภสัชจลนศาสตร์ (Pharmacokinatic)
-
ดูดซึมได้ดีโดยการกิน
กระจายเข้าสมองและเนื้อเยื่อต่างๆได้ดี
-
ถูกทำลายที่ตับ
-
เมื่อใช้เป็นเวลานาน ยาสามารถกระตุ้น P450
ทำให้เพิ่มการทำลายยาและยังเพิ่มการทำลายยาอื่นด้วย
-
ส่วนมากถูกขับถ่ายทางปัสสาวะ
ประโยชน์ในการรักษา
-
มีการใช้น้อยลงไม่นิยมเป็นยานอนหลับหรือยาคลายกังวล
เนื่องจากยาถูกแทนที่ด้วยกลุ่มยา benzodiazepine ที่มีความปลอดภัยกว่า
-
ใช้ thiopental ฉีดเข้าหลอดเลือดดำเพื่อเหนี่ยวนำให้สลบก่อนการผ่าตัด
-
ใช้ phenobarbitalb
รักษาโรคชัก ออกฤทธิ์ยาว
อาการที่ไม่พึ่งประสงค์
-
ถ้าใช้ในการรักษาโรคนอนไม่หลับ
จะทำให้ง่วงตอนกลางวันและมึนศีรษะหลังตื่นนอน
-
ถ้าใช้นอนจะเกิดอาการดื้อยา(tolerance) พึ่งยา(dependence)และมีอาการถอนยา(withdrawal syndrome) เมื่อหยุดยาเร็ว
-
การถอนยาทำให้เกิดอาการ เช่น กังวล ปวดท้อง
คลื่นไส้ อาเจียน
-
พิษจากยาเกินขนาดทำให้สลบ กดการหายใจ
โคม่าและเสียชีวิตได้
-
ยาผ่านรกและขับสู่น้ำนมทำให้เกิดพิษต่อทารก
ข้อห้ามใช้
-
Acute intermittent Porphyria (เป็นโรคเลือดที่เกิดจากการผิดปกติของเลือดจากการที่ร่างกายขาด
enzyme ที่ใช้ในการสร้างเม็ดเลือด ที่เรียกว่า “Heme” ซึ่งอาการของโรคจะแสดงออกมาสองลักษณะใหญ่ คือ
ทางจิตและทางผิวหนังร่างกาย ชื่อ Porphyria มาจากภาษากรีซคำว่า porphyrus ซึ่งแปลว่า สีม่วง purple )
-
แพ้ยา
-
มีโรคตับหรือไต
Ethanol
จัดในกลุ่มยากดประสาท
หรือ sedative-hyptonic ด้วย กลไกการออกฤทธิ์ยังไม่ทราบแน่ชัด
ผลทางเภสัชวิทยาในระยะสั้น
-
ระบบทางเดินอาหาร
เพิ่มการหลั่งน้ำลายและกรด ระคายเคืองกระเพาะอาหารทำให้อาเจียน
-
ระบบต่อมไร้ท่อ
ลดการหลั่ง vasopressin เพิ่มการหลั่ง ACTH,cortisol และ
Epinephine
-
ระบบหัวใจและหลอดเลือด
ระยะแระหัวใจเต้นเร็วและความดันเลือดเพิ่มแต่ระยะหลังทำให้หัวใจเต้นช้าและแรงบีบตัวช้าลง
ความดันเลือดต่ำ
-
ระบบไต
เพิ่มการขับปัสสาวะ
ผลทางเภสัชในระยะยาว
-
ผลต่อสมองในระยะยาว ผู้ติดสุราเรื้อรังจะขาด
thiamine(วิตามินบี1)ทำให้มีการเดินเซ สับสน
กล้ามเนื้อการควบคุมการเคลื่อนไหวลูกตาผิดปกติ
ผลต่อระบบอื่นๆในระยะยาว
-
ลดการทำงานของตับและตับอ่อน
อาจเกิดโรคตับอักเสบ(hepatitis)ตับแข็ง(cirrhosis)และตับอ่อนอักเสบ(pancreatitis)
-
ระคายเคืองทางเดินอาหาร
ทำให้กระเพาอาหารอักเสบและมีเลือดออก
-
ความดันเลือดสูง
หัวใจโต
-
ผลต่อระบบเลือด
ทำให้เกล็ดเลือดต่ำและเลือดออกง่าย
-
ผลต่อทารกในครรภ์ทำให้เกิด
fetal alcohol syndrome มีผลทำให้ทารกปัญญาอ่อน
เจริญเติบโตช้าในครรภ์
ประโยชน์ในการักษา
ใช้ ethanol รักษาจาก
methanol และ ethylene glycol เพราะ ethanol
มีความสามารถในการจับกับเอนไซม์ alcohol dehydrogenase มากกว่า จึงทำให้เอนไซม์อิ่มตัว
Delirium tremens (DT) คือกลุ่มอาการที่เกิดจาก ethanol เฉียบพลันรุนแรง ในผู้ที่ติดสุราเรื้อรังอาการเช่น มือสั่น กังวล
กระวนกระวาย หายใจเร็ว หัวใจเต้นเร็ว เหงื่อออกมาก
การรักษาอาการถอนเหล้า
ใช้ Benzodiazepine
ที่ออกฤทธิ์ยาว เช่น diazepam เพื่อลดอาการวุ้นวายและป้องกันการชัก
และการใช้ยาต้านโรคจิต เช่น haloperidol เพื่อลดพฤติกรรมก้าวร้าว
นอกจากนี้ยังมียานอนหลับและยาคลายกังวลอื่นๆที่ใช้นำมาในทางคลินิก เช่น
-
Chloral hydrate เป็น prodrug
(ยังไม่ออกฤทธิ์) แต่เมื่อผ่านเมตาบอลิซึมที่ตับ
จะได้สารที่ออกฤทธิ์ คือ trichloroethanol ใช้ในการทำให้เด็กหลับก่อนทำหัตการ
-
Antihistamine เช่น chlopheniramine
ผลข้างเคียงที่ทำให้ง่วงใช้เป็นยานอนหลับได้
-
Propranodol ใช้เพื่อลดการตอบสนองทางสรีรวิทยา
(เช่น ลดอัตราการเต้นของหัวใจ) ต่อคววามกังวลในเหตุการณ์เฉพาะอย่างที่ตื่นเต้น
อ้างอิง :
อาจารย์ นุชนาท ประมาคะเต ยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทส่วนกลาง
เอกสารประกอบการสอน รายวิชา เภสัชสำหรับการพยาบาล
คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยอีสเทิร์นเอเชีย
